Gazipaşa’da Tarihi ve Antik Yerleri Nerelerdir? "Araştırmacı - Yazar - Ali YILDIZ
Antalya Gazipaşanın tarihinde Batı Akdeniz Bölgesini iki ana parça halinde ele almaktadır. Batı tarafı için Pamfilya bölgesi denilmiştir. Pamfilya bölgesi Sedre Çayından başlatılıp Alanya, Side, Manavgat, Antalya, Adrasan ve batıda Megri’ye (Fethiye) kadar gitmektedir. Bu sınır bazen Alanya ve Manavgat’a kadar batıya çekilmektedir.
1. Gazipaşa Serde (Syedra)
Sedre Çayından doğusu ise Kilikya toprakları olarak isimlendirilmiştir. Bu bakımdan bazı kaynaklarda Sedre’nin Selinus’a (Gazipaşa) bağlı gösterilmesi tesadüf değildir.
Friedrich Hild ve H. Hallenkemper tarafından yazılan Kilikien und İsaurien isimli Almanca eserin C.I. 237. sahifesinde, Demirtaş (Sedre) Pamfilya’nın sınırıdır denilir.
Kaynak, Sedre’yi İsauria kentlerinden biri ola.rak işaret eder. Alanya’yı Pamfilya tarafında bırakarak, Sedre’ye 22 km. mesafede bulunduğunu belirtir. Sahilden 7 km. yukarılarda bir taş köprüsü olup bunun eski yol üzerinden İsauria yüksek memleketlerine (dağlık Kilikya’ya) ulaşım sağladığını anlatır.
2. Gazipaşa Aydap (İoatape)
Roma ve Bizans dönemi şehir ve limanlarındandır. Kommagene Krallarından IV. Antiochos’un kızı İotape’nin adı ile anılır. İ.Ö. 5.yy.da yaşayan Yunanlı ta.rihçi Heraklı (Hierocles) kenti İsauria kentleri arasında yazmıştır. Antik adı Ayzutap iken, bu gün Aydap’a dö.nüşmüştür.
3. Gazipaşa Selinus
Şehir çok eski metinlerde Sallune olarak adlandı.rılmış olup gerçek adı İç Asya kökenlidir ve SELENGE.SELENE’dir. Selinus, Selnius, Trayanapolis, Castel.le Lombarda, Castrum Lombardum adları ile Kale Tepe’nin bir ayrılmaz parçası ve aynı adla anılan nehirden oluşmuştur.
Nehrin antik adı Selinus Potamos idi. Şimdiki adı Hacı Musa Çayıdır. Eskiden Selinti olarak söylenen şehir bu gün Gazipaşa olarak bilinmektedir. Selene ve Selinus adı için kitabımızın Selene adının aslı üzerine böl. bknz. Diğer bö.lümlerde de açıklamalar yapıldı.
4. Gazipaşa Antiochia am Kragos (Kragos -dağdaki - Antiokya):
Gazipaşa’ya 20 km. doğudaki Güney Köy sınırları içinde ve sahildedir. Şehrin kurulduğu dağa izafeten Kragos dağının ve şehrin kurucusu Kommagene krallarından IV. Antiochus’un adı ile bir.likte anılmıştır.
Uzak mesafelerden şehre getirilen su iletim hattı (isale) yer yer sağlamlığını korumakta olup, Şanşa Dağından ve Uğurlu Deresinden çıkan su kaynağı “Haft” mevkiinde bir havuzda (baraj) toplanıp, kemerler üzerine alınan pişirilmiş toprak AVGANT’larla Nuhut Yeri mevkiine taşınmış ve kentin su ihtiyacı karşılanmıştır.
Şehir denizden 300 m. İrtifadadır. Şehirdeki Roma Hamamları kısmen sağlam vaziyette olup bölge ko.ruma altındadır.
5. Gazipaşa Halil Limanı
Halk arasında Hal Limanı olarak söylenen bu mevki Aydap’a 2km. doğu mesafesindedir. İsauria kent kalıntıları ve mezarlar vardır. Şimdi Gazipaşa’nın plajlarındandır.
6. Gazipaşa Çiçek (Çecek) Yerleşimi
İsauria yerleşimlerinden kabul edilmekte olup, halen Zeytinada Köyünün doğu mahallesi konumundadır. Mahallenin sahilinde gözlerden ırak bir doğal liman bulunması İsauria korsanlarının tercihine uymaktadır.
7. Gazipaşa Julia Sebaste-Kaya Mezarı
Gazipaşa’dan 20 km. doğuda Göçük köyünün kuzey tepelerindedir. Roma çağı eserlerinden olduğu söylenmiştir. Örtü elemanları tamamen yok olmuş bu.lunan mezar üzerinde, üç adet daire içinde kabartma insan portresi ve yazıt vardır. Yazıtta mezar sahiplerinin ismi geçmekte ve kaçak gömü yapanların (cenaze gömenler) cezalandırılacağından bahsedilmektedir.
8. Gazipaşa Cestrus Antik Kenti
Selinus’a bağlı Macar köyü sınırları içindedir. Gazipaşa’nın 6 km. doğusundadır. Kent merkezi deniz.den 350 m. Yükseklikteki Kilise tepe üzerindedir. Güney duvarlarındaki yazıtlar Vespasianus’a ait olduğuna işaret eder. Vespasianus tapınağının güney ucunda 6 heykel kaidesinden oluşan bir yapı mevcuttur.
Bu yapı Titus, Nerva, Trayanus ve Hadrianus figürleri ile donatılmıştır. Hadrianus karısı Sabina ile birlikte tasvir edilmiştir. Burada Antonius Pius’a ait bir tapınak ile moloz ve kesme Antiochia am Gragos (Nohut Yeri) taştan yapılmış bir anıt mezar vardır.
9. Gazipaşa Adanda Lamos Antik Kenti
Burası Adanda kalesi olarak bilinir. Gazipaşa’nın yaklaşık 15 km. kuzey doğusundadır. Bilhos köyüne yakındır. İ.S. 259-268 yıllarında İmparator Gallienus tarafından kale duvarlarının yapıldığı giriş kapısı üzerinde bulunan bir yazıttan anlaşılmaktadır.
5. yy. kayıtlarında İsauria kentlerinden olduğu görülmektedir. Zir.veye yakın bir noktada Vespasian ve Titu adına yapılmış tapınaklar olduğu görülür. 1199 yıllarında Halkam isimli bir şahsın Lamos’un da beyi olduğu kaydedilmiştir.
10. Kaladran Karadrus, Kalender, Kelendre, Chradros Potamos
Bugünkü Kaladıran Çayı. Antiochie ad Gragoum ve Kaladıran Körfezi ve İskelesi Anemurion antik kentleri arasında sınır olan bir liman ve akarsudur.
1191 yılında bölgede hakimiyet çekişmesi yapan Bizans ve Küçük Ermeni Krallığı arasında sınır teşkil etmiştir.
Chalandro, Scalendors gibi adlarla da anılmıştır. Kentin üst kısımlarında harabeler vardır. Yukarısındaki or.manlardan toplanan keresteler, Teniste ve Kaladıran çaylarından limana indirilir ve buradan ihraç edilirdi.
11. Nephelis Antik Kenti
Gazipaşa’ya bağlı 15 km. mesafedeki Muzkent (Kıcık) köyü sınırları içindedir. Halk arasında Gökkilise ve Alakilise olarak adlandırılan denize yakın yerde bir yapı kalıntısı vardır. Kentin akropolünde iyi kalite kesme taşlardan yapılmış muhtemelen bir Roma tapınağı olan eser mevcuttur.
12. Gazipaşa Direvli Kalesi
Gazipaşa’ya 22 km. mesafede ve Doğanca mer.kezine 1.5 km. ve Adanda Kalesine 6 km. uzaklıkta.dır. Harabeleri kayalık burun üzerinde Erenler dağına karşı konumdadır. Bu kalelerden Selinti, Aydap, Adanda, Nuhut Yeri ve Nefelis’in aynı kotlarda olması ile denizden gelecek saldırılara karşı ışıkla haberleştiklerine dair bilgiler vardır.
13. Gazipaşa Gevinde
Gazipaşa’ya bağlı Sivastı yerleşiminin 3,5 km. kuzey batısında ve Gazipaşa merkezine 18 km. olan bir köydür. Erken Bizans yerleşimlerindendir. Gevinde yakın tarihte Ilıca adı ile anılmaya başlanmıştır. Bölgede Osmanlı dönemi salnamelerinde bahsedilen ve cild ve zührevi hastalıklara iyi geldiği bilinen bir su kaynağı olup halen halkın faydalandığı bir yerdir.
14. Gazipaşa Sıvastı
Bugünkü adı Karatepe olan yerleşim yeridir. Gazipaşa’ya 17 km. mesafede kuzey yönündedir. İsmin Iuliosebaste’den değiştiği söylenmektedir. Sivastı’ya yarın saat mesafede Akkaya mevkiinde çok az harabe ve krallık işaretleri bulunmaktadır. Kaya mezarları ve tapınak kalıntıları olduğu tahmin edilen eski eserler vardır.
Gazipaşa Kalesinin Eteklerinde Yer Alan Selçuklu Şikarhane Köşkü.
Çörüş Köyü Asartepe Harabeleri Gazipaşa’ya 15 km mesafede kuzey doğu istikametinde bulunan Çörüş Köyünün mezarlığına bitişik bir tepedir. Bura.da Isauria kalıntısı birçok tarihi eser yer almaktadır. Kazancı’ya 9 km., Anamur’a 46 km. ve Ermenek Anamur yolu üzerinde yayla yerleşim.
15. Gazipaşa Yund Oluğu:
Anamur’a 54 km kuzey batı kesimde, serin bir yay.la ve çeşmedir. 2245 metre yükseklikteki Yüğlük Dağı.nın ayağındadır. Batısı Küllin ve Çayır Yakasıdır.
Kuzeyi İnceçayır boğazı ve Göksu’ya karışan Ermenek çayı ile sınırlıdır.
Gazipaşa’nın yukarıda sayılanlardan başka Yalan Dünya Mağarası, Kızılin, Bıçkıcı Manastırı gibi görülmeye değer yerleri vardır. Selçuklu yapısı Bıçkıcı Köprüsü şimdi yıkılmış vaziyette ve eski eser severle.rin himmetini beklemektedir.
Delice üzerinde tek gözlü, Adanda Deresi üzerin.de tek gözlü ve Bıçkıcı çayının yukarı kotlarında İnce.ğiz yol ayrımında Selçuklu eseri iki gözlü Taş köprüle.ri halen ayaktadır.
(Bkz.) Kitabımızın 2.Cilt, “VII- SOSYAL, EKONOMİK ve KÜLTÜREL YAPI-14.KÜLTÜR VE TURİZM-B.TARİHİ YAPI-1. MÜZE VE ANTİK KENTLER” Bölümünden de ayrıntılı olarak inceleyebilirsiniz.
Alaaddin Keykubat Yapımı Bıçkıcı Köprüsü (Yıkılmadan önceki hali)
Gazipaşa genç nüfusu, yetiştirdiği aydınları, gelişmekte olan tarımının ürün çeşitliliği ve istikbal vadeden turizm potansiyeli ile önümüzdeki zamanların yıldız kentlerinden biri olmaya adaydır.
Komşuluk ilişkilerinde kaybolmayan yardımlaşma, ölüm ve düğünlerde gösterilen dayanışma ruhu ile öz kültürüne bağlılığını sürdüren Gazipaşa, modern hayata da eğitilmiş insan gücü ve yüksek okuma oranı, tarımsal ürünleri ile şimdiden katılmış durumdadır.
Emekliler için sakin bir yaşam alanı, yabancı konuklar için sıcak bir Ana.dolu köşesidir. Denizi temiz, yaylası havadar, meyvesi bol, muzu kokulu, sebzesi lezzetlidir.